1. Podstawa prawna
Przepisy prawne określające zasady naliczania części oświatowej subwencji ogólnej zostały zawarte w art. 27 i 28 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 2017 r., poz 1453, z późn. zm.). Ponadto rozdział 2 ustawy z dnia 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (Dz. U. z 2017 r. poz. 2203, z późn. zm.) odwołuje się do regulacji zawartych w ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.
Ponadto corocznie podział części oświatowej subwencji ogólnej jest określany na podstawie aktu wykonawczego do ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego:
- Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 grudnia 2017 r w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2018 (Dz.U. z 2017 r. poz. 2395).
2. Finansowanie zadań oświatowych jednostek samorządu terytorialnego
O zakresie, sposobie i źródle finansowania zadań oświatowych przesądzają przepisy art. 3 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych, w myśl których środki niezbędne do realizacji zadań oświatowych jednostek samorządu terytorialnego, o których mowa w art. 11 ust. 2-4 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe, w tym na wynagrodzenia nauczycieli oraz utrzymanie placówek wychowania przedszkolnego, szkół i placówek, są zagwarantowane w dochodach jednostek samorządu terytorialnego.
Zgodnie z art. 167 ust. 2 Konstytucji RP dochodami jednostek samorządu terytorialnego są: dochody własne, subwencje ogólne (w tym część oświatowa tej subwencji) oraz dotacje celowe z budżetu państwa.
Kwoty subwencji oświatowej nie można więc wprost odnosić do zadań oświatowych nałożonych na jednostki samorządu terytorialnego. W obowiązującym systemie prawnym nie ma przepisu, z którego wynikałoby, iż budżet państwa gwarantuje w ramach części oświatowej subwencji ogólnej środki na pokrycie wszystkich wydatków na realizację zadań oświatowych jednostek samorządu terytorialnego.
3. Wysokość subwencji oświatowej
Zgodnie z art. 27 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego wielkość części oświatowej subwencji ogólnej dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego ustala corocznie ustawa budżetowa.
Zgodnie z art. 28 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego kwotę przeznaczoną na część oświatową subwencji ogólnej dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego ustala się w wysokości łącznej kwoty części oświatowej subwencji ogólnej, nie mniejszej niż przyjęta w ustawie budżetowej w roku bazowym, skorygowanej o kwotę innych wydatków z tytułu zmiany realizowanych zadań oświatowych. Od powyższej kwoty odlicza się 0,4% na rezerwę części oświatowej subwencji ogólnej.
Po odliczeniu rezerwy minister właściwy do spraw oświaty i wychowania dzieli część oświatową subwencji ogólnej między poszczególne jednostki samorządu terytorialnego, biorąc pod uwagę zakres realizowanych przez te jednostki zadań oświatowych, z wyłączeniem zadań związanych z:
1) dowozem uczniów;
2) zapewnieniem kształcenia, wychowania i opieki uczniom, którzy kończą 5 lat lub mniej w roku bazowym, w przedszkolach, oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych i innych formach wychowania przedszkolnego, niezwiązanych z wychowaniem i kształceniem specjalnym albo zajęciami rewalidacyjno-wychowawczymi.
4. Rezerwa części oświatowej subwencji ogólnej
Rezerwą części oświatowej subwencji ogólnej (0,4% części oświatowej subwencji ogólnej) dysponuje minister właściwy do spraw finansów publicznych, po zasięgnięciu opinii ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz reprezentacji jednostek samorządu terytorialnego.
Podział rezerwy części oświatowej subwencji ogólnej następuje nie później niż do dnia 30 listopada każdego roku. Środki z rezerwy części oświatowej subwencji ogólnej przekazuje jednostkom samorządu terytorialnego minister właściwy do spraw finansów publicznych.
Kryteria podziału 0,4% rezerwy części oświatowej subwencji ogólnej oraz wzory wniosków i terminy przekazywania wniosków są dostępne na stronie Ministerstwa Edukacji Narodowej pod adresem: https://men.gov.pl/finansowanie-edukacji/subwencja-ogolna-dla-jst/kryteria-podzialu-04-rezerwy-czesci-oswiatowej-subwencji-ogolnej-na-rok-2017.html.
5. Algorytm podziału części oświatowej subwencji ogólnej
Kwoty części oświatowej subwencji ogólnej dla poszczególnych samorządów są corocznie naliczane zgodnie z zasadami przyjętymi w rozporządzeniu ministra właściwego ds. oświaty i wychowania w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego, wydawanego po zasięgnięciu opinii ministra właściwego do spraw finansów publicznych oraz reprezentacji jednostek samorządu terytorialnego. Na rok 2018 jest to rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 grudnia 2017 r w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2018 (Dz.U. z 2017 r. poz. 2395).
Przy podziale części oświatowej subwencji ogólnej są uwzględniane w szczególności:
1) typy i rodzaje szkół i placówek prowadzonych przez te jednostki;
2) stopnie awansu zawodowego nauczycieli;
3) liczba uczniów w szkołach i placówkach;
4) liczba dzieci, które ukończyły 6 lat lub więcej w roku bazowym, objętych wychowaniem przedszkolnym w przedszkolach, oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych i innych formach wychowania przedszkolnego;
5) zróżnicowanie kwot ustalanych na dzieci objęte wychowaniem przedszkolnym i dzieci realizujące obowiązek szkolny i obowiązek nauki z uwzględnieniem wyższej kwoty na dziecko objęte wychowaniem przedszkolnym w przedszkolach oraz wyższej kwoty w przedszkolach, oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych i innych formach wychowania przedszkolnego zlokalizowanych na terenach wiejskich i w miastach do 5000 mieszkańców;
6) zróżnicowanie kwot ustalanych na uczniów objętych kształceniem zawodowym w zależności od prognozowanej nadwyżki lub deficytu zapotrzebowania na pracowników w danym zawodzie na wojewódzkim rynku pracy w stosunku do liczby kandydatów chętnych do podjęcia pracy (od 1 stycznia 2019 r.);
7) liczba uczniów, którzy zdali odpowiednio egzamin maturalny lub egzamin potwierdzający kwalifikacje w zawodzie w liceach ogólnokształcących dla dorosłych, szkołach policealnych oraz w szkołach lub placówkach prowadzących kwalifikacyjne kursy zawodowe.
Ze względu na rozbudowaną strukturę zadań edukacyjnych realizowanych przez samorządy, formuła algorytmicznego podziału subwencji oświatowej uwzględnia szereg czynników i parametrów obrazujących specyfikę kształtowania składowych elementów subwencji. Algorytm podziału subwencji oświatowej uzależnia wysokość przyznawanych środków od skali i struktury realizowanych zadań, mierzonych liczbą uczniów i wychowanków, z uwzględnieniem liczby nauczycieli i ich stopni awansu zawodowego.
Zakres zadań oświatowych realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego, stanowiący podstawę do naliczenia subwencji, jest określany na podstawie danych systemu informacji oświatowej według stanu na dzień 30 września roku bazowego (poprzedzającego rok naliczenia subwencji oświatowej) o liczbie uczniów oraz liczbie etatów nauczycieli poszczególnych stopni awansu zawodowego. Dane wykazywane w systemie informacji oświatowej są weryfikowanych przez organy prowadzące (i dotujące) szkoły i placówki oświatowe. O wysokości subwencji na dany rok dla danego samorządu decyduje więc liczba uczniów oraz liczba nauczycieli w podziale na poszczególne stopnie awansu w danym samorządzie. Ponadto corocznie skutki finansowe z tytułu wzrostu wynagrodzeń nauczycieli uwzględniane są jako nowe zadanie oświatowe w części oświatowej subwencji ogólnej. Szacuje się je na podstawie wynagrodzenia średniego z uwzględnieniem zmian w strukturze zatrudnienia (związanych m.in. ze zmianą stopnia awansu zawodowego przez nauczycieli) oraz z uwzględnieniem wzrostu wartości kwoty bazowej wynagrodzeń nauczycieli.
6. Wydatkowanie subwencji na uczniów niepełnosprawnych
Od dnia 1 stycznia 2018 r. został doprecyzowany przepis, zawarty wcześniej w ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, stanowiący że subwencja naliczona na uczniów niepełnosprawnych musi być w całości wydatkowana na finansowanie zadań dla tych uczniów. Obecnie regulacja ta jest zawarta w art. 8 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych.
W roku budżetowym na realizację zadań związanych z organizacją kształcenia specjalnego, o którym mowa w art. 127 ust. 1 ustawy – Prawo oświatowe, oraz na organizację zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, o których mowa w art. 36 ust. 17 ustawy – Prawo oświatowe, jednostka samorządu terytorialnego przeznacza środki w wysokości nie mniejszej niż kwota przewidziana w części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostki samorządu terytorialnego na uczniów, wychowanków i uczestników zajęć rewalidacyjno-wychowawczych w przedszkolach, szkołach i placówkach, prowadzonych przez tę jednostkę samorządu terytorialnego, w zakresie tych zadań.
Środki, o których mowa wyżej, stanowią sumę:
1) środków przeznaczonych w roku budżetowym na prowadzenie przedszkoli, szkół i placówek – w przypadku przedszkoli specjalnych, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych specjalnych, szkół specjalnych i placówek, o których mowa w art. 2 pkt 7 ustawy – Prawo oświatowe, prowadzonych przez jednostkę samorządu terytorialnego;
2) środków przeznaczonych w roku budżetowym na realizację zadań wynikających z zaleceń zawartych w orzeczeniach o potrzebie kształcenia specjalnego, orzeczeniach o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, indywidualnych programach zajęć, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 7 ust. 3 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U. z 2017 r. poz. 882), i indywidualnych programach edukacyjno-terapeutycznych, o których mowa w art. 127 ust. 3 ustawy – Prawo oświatowe, oraz zapewnienie warunków ich realizacji – w przypadku przedszkoli, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych i szkół, niewymienionych w pkt 1, oraz innych form wychowania przedszkolnego i poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym poradni specjalistycznych, prowadzonych przez jednostkę samorządu terytorialnego;
3) środków przeznaczonych w roku budżetowym na realizację zadań innych niż określone w pkt 2, w szkołach z oddziałami specjalnymi i szkołach z oddziałami integracyjnymi, prowadzonych przez jednostkę samorządu terytorialnego – w wysokości wyrażonej wzorem:
w którym poszczególne symbole oznaczają:
| Śinne | – | środki przeznaczane w roku budżetowym na realizację zadań innych niż określone w pkt 2, w tych szkołach, |
| Ś | – | środki przeznaczane w roku budżetowym w tych szkołach, |
| SSI | – | kwotę przewidzianą w części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostki samorządu terytorialnego na uczniów oddziałów specjalnych i oddziałów integracyjnych w tych szkołach, |
| SSIN | – | kwotę przewidzianą w części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostki samorządu terytorialnego na uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego oddziałów specjalnych i oddziałów integracyjnych w tych szkołach, w zakresie wynikającym z posiadania przez tych uczniów orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego, |
| S | – | kwotę przewidzianą w części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostki samorządu terytorialnego na uczniów i uczestników zajęć rewalidacyjno-wychowawczych w tych szkołach. |
Kwota przewidziana w części oświatowej subwencji ogólnej, do której należy odnieść ww. środki, stanowi sumę:
1) kwoty przewidzianej w części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostki samorządu terytorialnego na uczniów przedszkoli specjalnych, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych specjalnych, oddziałów specjalnych i oddziałów integracyjnych w szkołach, wychowanków placówek, o których mowa w art. 2 pkt 7 ustawy – Prawo oświatowe, i uczestników zajęć rewalidacyjno-wychowawczych w placówkach, o których mowa w art. 2 pkt 7 ustawy – Prawo oświatowe, prowadzonych przez jednostkę samorządu terytorialnego, i
2) kwoty przewidzianej w części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostki samorządu terytorialnego na:
- a) uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego oddziałów niewymienionych w pkt 1 w szkołach,
- b) uczestników zajęć rewalidacyjno-wychowawczych w placówkach wychowania przedszkolnego, szkołach i poradniach psychologiczno-pedagogicznych, w tym poradniach specjalistycznych,
- c) uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego przedszkoli niebędących przedszkolami specjalnymi, oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych niebędących szkołami specjalnymi i innych form wychowania przedszkolnego
– prowadzonych przez jednostkę samorządu terytorialnego, w zakresie wynikającym z posiadania przez tych uczniów oraz uczestników zajęć rewalidacyjno-wychowawczych odpowiednio orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego lub orzeczeń o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych.