Najbliższy miesiąc to dla samorządów czas aktualizacji stawek dotacji. Coraz częściej natrafiamy na pytania od samorządów dotyczące zasadności wyrównania dotacji od początku roku, tj. od stycznia.

Zdarza się, że samorządy powołują się na wpis na blogu Prawo i Edukacja, gdzie została opublikowana odpowiedź MEN w sprawie aktualizacji podstawowej kwoty dotacji, pismo zamieszczone pod linkiem: https://www.prawoiedukacja.pl/wp-content/uploads/2018/11/2018-11-14-odpowied%C5%BA-MEN-na-pismo-PiE.pdf

Na blogu Prawo i Edukacja znajduje się informacja, jakoby MEN potwierdził w powyższym piśmie, że liczenie nowej kwoty dotacji „z wyrównaniem” od początku roku jest nieprawidłowe, ponieważ nowa, zaktualizowana stawka obowiązuje od następnego miesiąca, a nie od początku roku. Ponadto, MEN na równaniu w powyższym piśmie wyjaśnia i potwierdza sposób obliczenia, jakie powinny być nowe, miesięczne stawki, po dokonanej aktualizacji. Na blogu Prawo i Edukacja zostały przytoczone wyliczenia stawek dotacji po aktualizacji, pochodzące z pisma MEN.

Odnosząc się do powyższego należy bardzo wyraźnie powiedzieć, że zdanie: „MEN potwierdza, że liczenie nowej kwoty dotacji z wyrównaniem od początku roku jest nieprawidłowe, ponieważ nowa, zaktualizowana stawka obowiązuje od następnego miesiąca, a nie od początku roku” – jest fałszywe. MEN w powyższym piśmie nie napisał takiego twierdzenia. Napisał dokładnie odwrotnie, tj. MEN w piśmie wyraźnie pisze, że należy wyrównywać dotację od początku roku. Wyraźnie w piśmie MEN jest napisane: „Należy zauważyć, że wysokość nowych części dotacji obowiązujących od listopada (w przypadku aktualizacji październikowej) powinna uwzględniać wyrównanie kwoty dotacji od początku roku budżetowego.” Jest to zdanie wprost wyjęte z pisma MEN.

Skąd więc na portalu teza, że MEN potwierdza, że wyrównanie od początku roku jest nieprawidłowe? Skoro w tym właśnie piśmie jest przytoczone zdanie jak wyżej, tj. o konieczności wyrównania kwoty dotacji od początku roku budżetowego. Jak pisze autor bloga, MEN w piśmie na równaniach wyjaśnia i potwierdza sposób obliczenia, jakie powinny być nowe, miesięczne stawki, po dokonanej aktualizacji, a następnie przytacza te równania. I dokładnie tak jest. MEN faktycznie w powyższym piśmie na równaniach wyjaśnia, w jaki sposób dokonać obliczeń stawek dotacji po aktualizacji. Jednakże wystarczy prosta analiza logiczna tych równań, aby nie mieć wątpliwości, że te matematyczne równania zakładają konieczność wyrównania dotacji od początku roku budżetowego, tj. od stycznia.

Zacznijmy od początku. Art. 43 ust. 3 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych stanowi: „Zaktualizowana kwota dotacji, o której mowa w art. 15-21, art. 25 ust. 1-4 i 8, art. 26 ust. 1, 2 i 8, art. 28-30, art. 31 ust. 1, art. 40 i art. 41, obowiązuje od: 1) pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu pierwszej aktualizacji – w przypadku aktualizacji, o której mowa w ust. 2 pkt 1; lub pierwszego dnia listopada roku budżetowego – w przypadku aktualizacji, o której mowa w ust. 2 pkt 2; lub 3) pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu aktualizacji – w przypadku aktualizacji, o której mowa w ust. 2 pkt 3.”

Mówiąc prościej, zaktualizowana kwota dotacji obowiązuje od pierwszego dnia miesiąca po miesiącu aktualizacji. Miesiące aktualizacji zostały wskazane w art. 43 ust. 2 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych. Miesiąc aktualizacji jest więc de facto miesiącem wykonywania obliczeń. Dotację według nowych stawek należy wypłacić od kolejnego miesiąca. Skąd taki zapis w ustawie? Można przypuszczać, że w przeciwnym wypadku pojawiałyby się wątpliwości, czy nowa stawka dotacji obowiązuje już od danego miesiąca aktualizacji czy może od połowy miesiąca, skoro dopiero zostały wykonane obliczenia, a może od innego dnia danego miesiąca? Wcześniej (do 2017 roku) wobec braku precyzyjnych przepisów duża część samorządów miała problem z interpretacją prawa w tym zakresie. Wcześniej w ogóle nie było przepisów o aktualizacji i wyrównaniu, choć w opiniach MEN należało to robić wraz ze zmianą planu budżetowego. Jednakże wobec braku przepisów panował chaos. A tam, gdzie mamy do czynienia ze środkami publicznymi nie powinno tak być.

Wiemy już więc, że bez wątpienia nowa stawka obowiązuje od 1 dnia miesiąca po aktualizacji. Ale czy to oznacza, że nie wyrównujemy jej więc za poprzednie miesiące od początku roku kiedy wypłacaliśmy dotacje według innej stawki a po aktualizacji stawka jest wyższa lub niższa? Oczywiście należy wyrównać dotacje od początku roku. Wyraźnie stanowi o tym przepis art. 43 ust. 4 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych: „ 4. Jeżeli wysokość dotacji, o której mowa w art. 15-21, art. 25 ust. 1-4 i 8, art. 26 ust. 1, 2 i 8, art. 28-30, art. 31 ust. 1, art. 40 i art. 41, uległa zmianie, suma kolejnych przekazywanych części dotacji odpowiednio na dziecko objęte wczesnym wspomaganiem rozwoju, ucznia, wychowanka, uczestnika zajęć rewalidacyjno-wychowawczych lub słuchacza kwalifikacyjnego kursu zawodowego, począwszy od pierwszego dnia obowiązywania zaktualizowanej kwoty dotacji, stanowi różnicę pomiędzy wysokością dotacji, o której mowa odpowiednio w art. 15-21, art. 25 ust. 1-4 i 8, art. 26 ust. 1, 2 i 8, art. 28-30, art. 31 ust. 1, art. 40 i art. 41, według stanu na pierwszy dzień obowiązywania zaktualizowanej kwoty dotacji, a sumą części dotacji przekazanych odpowiednio na dziecko objęte wczesnym wspomaganiem rozwoju, ucznia, wychowanka, uczestnika zajęć rewalidacyjno-wychowawczych lub słuchacza kwalifikacyjnego kursu zawodowego od początku roku budżetowego do dnia poprzedzającego pierwszy dzień obowiązywania zaktualizowanej kwoty dotacji.”

Przepis powyższy w swojej lekturze nie jest prosty. Jednakże upraszczając istotę przepisu można uchwycić następująco: jeżeli po aktualizacji wysokość dotacji się zmienia (a to się dzieje prawie zawsze), to weź nową zaktualizowaną stawkę, odejmij to co wypłaciłeś od początku roku i w ten sposób otrzymujesz to, co powinieneś przekazać w częściach dotacji do końca roku. Jaki jest sens takiego przepisu? Po pierwsze nigdzie nie mamy w rozdziale 3 ustawy o finasowaniu zadań oświatowych przepisu, że przekazywane części dotacji są sobie równe. Oczywiście roczną należną kwotę dotacji przekazujemy co miesiąc w 12 częściach, ale czy równych? Z zasady, skoro mówimy o wyrównaniu w art. 43 ustawy, części nie będą równe. Można więc powiedzieć, że nierówność części dotacji wynika z przepisów, a dokładniej z aktualizacji i wyrównania dotacji na podstawie art. 43 ust. 4 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych. Jaka jest więc istota zawarta w skomplikowanym przepisie art. 43 ust. 4 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych, dotyczącym wyrównania dotacji? Upraszczając: wypłać danemu uczniowi taką roczną dotację (w częściach) jaka jest po aktualizacji. Jeżeli po aktualizacji roczna dotacja wzrosła, a samorząd wypłacał wcześniej niższe stawki, to od zaktualizowanej (wyższej) stawki rocznej odejmij to, co zostało wypłacone w częściach, a resztę która pozostała wypłać w częściach do końca roku. W ten sposób wypłacisz uczniowi roczną stawkę dotacji po aktualizacji, czyli docelową. A te części, które były wypłacane za niskie przed aktualizacja (od stycznia) zostaną w ten sposób wyrównane. Analogicznie jest przy spadku stawki rocznej. Pokażemy to niżej na przykładach, będzie prościej.

To co jest problematyczne w przepisie to fakt, że uczeń często nie chodzi cały rok do dotowanego podmiotu i to rodzi problemy z wyrównywaniem dotacji. Fakt, że dotację trzeba wyrównać jest bezsporny i wynika wprost z art. 43 ust. 4 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych. Idąc dalej, oczywistym jest fakt, że jeżeli uczeń chodzi pół roku to otrzymuje pół stawki rocznej (w 6 częściach co miesiąc). To samo potwierdza MEN w przytoczonym piśmie. Kwota dotacji jest roczna i suma wypłaconych części ma dać kwotę roczną. Jeżeli uczeń chodzi cały rok, to nie ma problemu, gdyż nowa stawka roczna z wyrównaniem od początku roku spowoduje, że uczeń otrzyma właściwą nową kwotę dotacji po aktualizacji. Dlaczego? Właśnie dlatego, że wyrównanie od początku roku spowoduje, że to co było nadpłacone (lub niedopłacone) będzie odpowiednio ujęte w dotacji przekazywanej do końca roku.

Problematyczna jest sytuacja, gdy uczeń przychodzi np. po aktualizacji do dotowanego podmiotu. Czy wówczas powinien otrzymać wyrównanie? Skoro nie był przed aktualizacją i już obecnie ma wypłacaną nową prawidłową stawkę. W myśl pisma MEN, że każdy uczeń po zsumowaniu części dotacji powinien otrzymać odpowiednią stawkę roczną po aktualizacji, takiego ucznia wyrównanie nie dotyczyłoby, gdyż otrzymuje prawidłowe stawki. Właśnie przy zmiennej liczbie uczniów jest najwięcej problemów z przepisem dotyczącym wyrównania, a przecież to właśnie takie przypadki mamy przede wszystkim.

Dlatego przy stosowaniu przepisu o wyrównaniu, zgadzamy się z pismem MEN, gdzie jest napisane, że „podstawowa kwota dotacji jest kwotą roczną i jej aktualizacja dotyczy całego roku budżetowego, a w związku z tym kolejne wypłacane części dotacji powinny zostać odpowiednio skorygowane (pomniejszone lub powiększone) tak, aby części podstawowej kwoty dotacji wypłacone od początku roku budżetowego sumowały się na roczną podstawową kwotę dotacji po zaktualizowaniu.” To jest bardzo istotne zdanie w przytoczonym piśmie MEN. Jeżeli aktualizujemy dotację, tzn. że to, co do tej pory wypłaciliśmy danemu uczniowi należy wyrównać od początku roku, tak aby części dotacji, które otrzymał po zsumowaniu dały podstawową kwotę dotacji po zaktualizowaniu. Jeżeli nie wyrównamy od początku roku stawek dotacji, to po zsumowaniu nie wyjdziemy na roczną kwotę dotacji po zaktualizowaniu. Prosty przykład to pokaże. Mamy PKD od stycznia wynoszącą 6000 zł (czyli 500 zł miesięcznie w 12 częściach). Po pierwszej aktualizacji w kwietniu ze skutkiem obowiązywania od maja (uwaga: w roku 2020 aktualizacja będzie w czerwcu ze skutkiem od lipca) mamy nowe PKD wynoszące 6600 zł (czyli 550 zł miesięcznie). Od stycznia do kwietnia wypłacaliśmy więc 500 zł. W maju musimy wypłacić nowe stawki. Nowa PKD miesięcznie to 550 zł miesięcznie. Jeżeli wypłacalibyśmy temu uczniowi nowe stawki bez aktualizacji (kolumna nr 3 poniżej), to od maja do grudnia wypłacalibyśmy 550 zł. Ale wówczas po zsumowaniu części dotacji ten uczeń otrzymałby rocznie 6400 zł. A przecież, zgodnie z prawem (co MEN potwierdza w piśmie) po zsumowaniu wypłaconych części dotacji ten uczeń musi otrzymać nową roczną kwotę dotacji po aktualizacji, tj. 6600 zł. Brakuje więc 200 zł. Dlaczego? Te 200 zł, to właśnie kwota wyrównania od stycznia do kwietnia, kiedy wypłacaliśmy miesięcznie przez 4 miesiące o 50 zł za mało w stosunku do nowej stawki po aktualizacji i to jest właśnie ta kwota, którą należy wyrównać od początku roku (czyli od stycznia do kwietnia w przypadku pierwszej aktualizacji). W jaki sposób należy to wyrównać? MEN w piśmie podaje jeden sposób (proporcjonalnie rozłożyć do końca roku), ale zaznacza, że można też inaczej, np. w jednej części. Można też w dwóch, czy w trzech. Przepis mówi jedynie, że suma roczna musi się zgadzać. Jeżeli wyrównywalibyśmy te brakujące, niedopłacone 200 zł jednorazowo (kolumna nr 1), to w maju przekazalibyśmy stawkę nową 550 zł + 200 zł wyrównania, czyli 750 zł, a potem już wypłacali stawkę aktualną 550 zł. Jeżeli chcielibyśmy te 200 zł wyrównania rozłożyć proporcjonalnie, to wówczas mamy dodatkowo 200 zł/8 miesięcy pozostałych do końca roku = 25 zł. Czyli oprócz nowej stawki 550 zł wypłacamy dodatkowo 25 zł z wyrównania od początku roku, tj. razem 575 zł (kolumna nr 2). Proszę zauważyć, że nowa kwota dotacji po aktualizacji wynosi 6600 zł. Bez wyrównania dotacji po aktualizacji od początku roku nie wypłacimy należnej dotacji rocznej uczniowi (kolumna nr 3). Będzie brakowało 200 zł (właśnie z wyrównania za 4 miesiące od początku roku aż do aktualizacji). Natomiast z wyrównaniem od stycznia, czy to jednorazowym (kolumna nr 1) czy proporcjonalnym (kolumna nr 2) po zsumowaniu przekazanych części dotacji wypłacimy właściwą roczną kwotę dotacji po aktualizacji.

Przy drugiej aktualizacji działa to w identyczny sposób. Podobnie działa jeżeli PKD spada – wówczas wyrównanie polega na pomniejszeniu kolejnych części dotacji.

Trudnością przy wyrównaniu dotacji jest tak naprawdę sposób tego wyrównania, bo o tym przepis nie mówi, tj. czy należy wykonać je jednorazowo czy proporcjonalnie. Jeżeli przyjmiemy wyrównanie jednorazowe, to mamy pewność, że wyrównaliśmy dotacje na wszystkich uczniów sprzed aktualizacji i teraz możemy przyjąć nowe zaktualizowane stawki dla wszystkich uczniów. Jest przejrzyście. Jeżeli przyjmiemy wyrównanie proporcjonalnie, rozkładając je na miesiące pozostałe do końca roku, to może się pojawić problem, czy są to wyliczone nowe stawki dotacji z wyrównaniem, obowiązujące nawet dla uczniów, którzy przyszli po aktualizacji i ich wyrównanie nie dotyczy? Tutaj słuszne są wątpliwości. Zgodnie z ideą przepisu w przypadku wyrównania proporcjonalnego można byłoby mówić o wyrównaniu wypłaconej dotacji na uczniów sprzed aktualizacji, którą rozkładamy proporcjonalnie do końca roku – w ten sposób dokonujemy wyrównania. Ale każdemu uczniowi płacimy bieżące zaktualizowane stawki.

Tych wątpliwości pismo MEN nie rozstrzyga, gdyż równania odnoszą się do ucznia, który jest dotowany cały rok – od stycznia do grudnia. Wówczas sposób wyrównania nie ma znaczenia, czy to jednorazowy czy proporcjonalny.

Jaka jest nasza rekomendacja? Tak naprawdę przyjęty sposób wyrównania nie ma tu znaczenia. Ważne jest czy przyjmiemy, że wyrównanie dotyczy tylko tych uczniów, którzy mieli wypłacane inne stawki przed aktualizacją. I te wypłacone kwoty dotacji wyrównujemy jednorazowo lub proporcjonalnie do końca roku. A uczniowi, który przybył po aktualizacji, nie mamy co wyrównywać, gdyż otrzymuje już zaktualizowaną stawkę. W ten sposób po zsumowaniu miesięcznych części uczeń otrzyma prawidłową zaktualizowaną stawkę roczną.

Zapraszamy na warsztaty, gdzie tworzymy wspólnie modele w Excelu, w jaki sposób każdy samorząd, może to prosto policzyć.

Wreszcie mamy art. 43 ust. 5 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych, czyli przepis mówiący o ograniczeniu możliwości spadku lub wzrostu dotacji. Jak na to nałożyć ten przepis? O tym już w następnym wpisie.